W publikacji wskazano główne cele polityki energetycznej Państw Unii Europejskiej oraz kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki, prowadzące do osiągnięcia bezpieczeństwa energetycznego Polski.

Wykazano zadania inwestycyjne w poszczególnych sektorach branży energetycznej, których realizacja przyczyni się do zapewnienia niezakłóconych dostaw paliw i energii na rynek wewnętrzny Polski, rozszerzenia kręgu odbiorców i zagwarantowania utrzymania obowiązkowych zapasów na odpowiednim poziomie, zapewniając tym samym zrównoważony i trwały rozwój gospodarki.
Celem nadrzędnym tych inwestycji jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego Polski, równocześnie wzmacniając bezpieczeństwo całej wspólnoty europejskiej.

Szczegółowo omówiono priorytetowe inwestycje w sektorze gazu ziemnego oraz w sektorze paliw ciekłych i produktów ropopchodnych, a także inwestycje zamierzone do realizacji w sektorze energii elektrycznej konwencjonalej i ze źródeł odnawialnych. Inwestycje obejmować będą poszczególne zadania m.in. z zakresu:

* dywersyfikacji źródeł i kierunków pozyskania surowców energetycznych, paliw i energii, a także dostawców, dróg przesyłu i metod transportu,
* zwiększenia zdolności magazynowych paliw, surowców energetycznych i ich produktów, tak by utrzymywać wymagany stan zapasów w ilości zapewniającej utrzymanie ciągłości dostaw do odbiorców,
* rozbudowy systemów przesyłu i dystrybucji paliw i energii,
* poprawy efektywności wykorzystania energii zawartej w surowcach energetycznych poprzez zwiększenie sprawności przetwarzania energii w ciepło i energię elektryczną, promowanie układów skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła oraz zagospodarowanie ciepła odpadowego,
* wspomagania rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii oraz zapewnienia adekwatnego do krajowych możliwości technicznych i ekonomicznych ich udziału w pokrywaniu rosnących potrzeb energetycznych społeczeństwa i gospodarki.

Wspomniane inwestycje dla sektora energetycznego mogą być realizowane jako projekty w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej. W publikacji wskazano Programy, w ramach których mogą być realizowane inwestycje w sektorze energetycznym oraz możliwości pozyskania dofinansowania z funduszy europejskich.

Wprowadzenie

WXXI wieku jednym z głównych czynników o podstawowym znaczeniu dla utrzymania systematycznego rozwoju państwa jest bezpieczeństwo energetyczne. Polityka energetyczna państw Unii Europejskiej jest rozpatrywana i realizowana jako układ zrównoważony i zorientowany na maksymalizację korzyści: długookresowego bezpieczeństwa energetycznego i wzrostu konkurencyjności gospodarki, uzyskanych m.in. poprzez:

* dywersyfikację dostaw paliw i energii,
* zmniejszenie energochłonności gospodarki i strat energii,
* rozwój odnawialnych źródeł energii i paliw alternatywnych.

Wspólnym celem tej polityki jest:

* zapewnienie bezpieczeństwa i niezawodności dostaw paliw i energii,
* dostępność energii po przystępnej cenie oraz przejrzystość taryf za przesył,
* niezbędna ochrona środowiska przed negatywnym wpływem działalności energetycznej.

Tak ambitne cele stanowią ogromne wyzwanie w procesie realizacji zadań w zakresie polityki energetycznej. Polska jako członek UE czynnie uczestniczy w realizacji tych zamierzeń, w szczególności w osiągnięciu bezpieczeństwa energetycznego, rozumianego jako stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy minimalizacji negatywnego oddziaływania sektora energii na środowisko i warunki życia społeczeństwa (Ustawa... 1997). Osiągnięcie takiego stanu gospodarki możliwe będzie poprzez realizację kluczowych zadań i inwestycji z wykorzystaniem:

* gazu ziemnego jako nośnika energii zajmującego trzecią pozycję (po węglu i ropie naftowej) w bilansie energetycznym Polski, z udziałem około 13% zużywanej energii pierwotnej,
* ropy naftowej jako nośnika energii, z którego uzyskuje się w Polsce rocznie ponad 22% energii pierwotnej, a przy rosnącym popycie na paliwa ciekłe znaczenie jej będzie wzrastać,
* energii elektrycznej jako elementu wewnętrznego rynku energii elektrycznej UE,
* energii z Odnawialnych Źródeł Energii,
* skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła.

1. Bezpieczeństwo energetyczne Polski

Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego Polski jest możliwe do osiągnięcia poprzez (Polityka... 01.2005, Polityka... 09.2007):

* zrównoważenie popytu i podaży na energię i paliwa,
* zrównoważenie struktury nośników energii tworzących krajowy bilans paliwowy,
* zintensyfikowanie poszukiwań nowych krajowych złóż surowców energetycznych,
* zwiększenie zdolności wydobywczych surowców energetycznych z własnych złóż,
* dywersyfikację źródeł i kierunków pozyskania surowców energetycznych, paliw i energii, a także dostawców, dróg przesyłu i metod transportu, przy akceptowalnym poziomie kosztów i przewidywanych zapotrzebowaniach,
* utrzymanie stanu zapasów paliw i energii w ilości zapewniającej ciągłość dostaw do odbiorców,
* niezawodność dostaw energii i paliw oraz innych rodzajów nośników energii, pozwalających na ich wzajemną substytucję,
* zwiększenie zdolności magazynowych paliw, surowców energetycznych i ich produktów,
* poprawę stanu technicznego i sprawności urządzeń i instalacji, w których następuje przemiana energetyczna nośników energii oraz systemów transportu, przesyłu i dystrybucji paliw i energii,
* konsekwentną realizację zasady regulowanego Dostępu Strony Trzeciej (TPA), jako podstawowego narzędzia demonopolizacji i liberalizacji naturalnego monopolu przedsiębiorstw sieciowych,
* utrzymanie właścicielskiego nadzoru państwa nad podmiotami posiadającymi infrastrukturę przesyłową i przeładunkową, w tym OSP, których jedyną funkcją jest zapewnienie funkcjonowania i rozwoju infrastruktury konkurencyjnego rynku energii elektrycznej, gazu ziemnego i paliw ciekłych,
* dokonywanie wymiany energii elektrycznej z sąsiednimi systemami elektroenergetycznymi na zasadach rynkowych, przy założeniu braku negatywnego oddziaływania tej wymiany na funkcjonowanie krajowego systemu elektroenergetycznego oraz zapewnieniu niezawodności i bezpieczeństwa dostaw energii dla odbiorców końcowych,
* wspomaganie rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii oraz zapewnienie adekwatnego do krajowych możliwości technicznych i ekonomicznych ich udziału w pokrywaniu rosnących potrzeb energetycznych społeczeństwa i gospodarki,
* radykalną poprawę efektywności wykorzystania energii zawartej w surowcach energetycznych poprzez zwiększenie sprawności przetwarzania energii w ciepło i energię elektryczną, promowanie układów skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła oraz zagospodarowanie ciepła odpadowego,
* utrzymanie bezpieczeństwa ekologicznego państwa w zakresie ograniczenia do niezbędnego minimum środowiskowych skutków eksploatacji surowców energetycznych.

2. Zadania inwestycyjne w polskiej energetyce
Realizacja zadań inwestycyjnych rozwiązujących choć w części problemy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa energetycznego wymaga ogromnych przygotowań, zaangażowania oraz przede wszystkim środków finansowych. Niżej sformułowane zadania inwestycyjne dla poszczególnych sektorów w energetyce stanowią zarówno zręby konstrukcyjne, jak i swoiste metody rozstrzygania i realizacji priorytetów polityki energetycznej Polski, a tym samym i UE.

2.1. Sektor gazu ziemnego

Bezpieczeństwo energetyczne w sektorze gazowym polega na zapewnieniu nieprzerwanych dostaw gazu ziemnego do odbiorców po możliwie niskich cenach. Warunkiem koniecznym dla osiągnięcia tych zamierzeń jest m.in. dywersyfikacja źródeł dostaw gazu ziemnego oraz rozwój rynku gazu ziemnego. Cel ten będzie realizowany poprzez cele cząstkowe, takie jak (Polityka... 09.2007):

* kontraktowe zapewnienie zaspokojenia zapotrzebowania krajowego rynku na gaz ziemny w perspektywie długoletniej, również z innych źródeł niż wschodnie,
* rozbudowę istniejącego systemu przesyłowego i dystrybucyjnego gazu ziemnego i zapewnienie nieprzerwanych dostaw do odbiorców,
* budowę i rozbudowę infrastruktury umożliwiającej uruchomienie nowych kierunków dostaw gazu oraz dróg i metod jego transportu,
* zwiększenie pojemności i mocy podziemnych magazynów gazu,
* zwiększenie potencjału wydobywczego gazu ze złóż krajowych,
* utrzymanie nadzoru Skarbu Państwa w strategicznych spółkach sektora gazowego.

2.2. Sektor paliw ciekłych i produktów ropopochodnych

W celu zwiększenia bezpieczeństwa w zakresie dostaw paliw ciekłych i produktów ropopochodnych konieczny jest równomierny rozwój wszystkich elementów łańcucha dostaw, który obejmuje: pozyskanie surowca, przesył, przetwórstwo, magazynowanie i wprowadzenie do dystrybucji. Polityka energetyczna w tym obszarze będzie się koncentrować na rozbudowie systemu logistyki ropy naftowej i paliw ciekłych, dywersyfikacji kierunków pozyskania surowca, a w szczególności na (Zielona... 2006):

* zwiększeniu stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw ropy naftowej, rozumianym jako uzyskiwanie ropy naftowej z różnych regionów świata, od różnych dostawców, z wykorzystaniem alternatywnych szlaków transportowych,
* powstaniu infrastruktury umożliwiającej transport ropy naftowej z regionu Morza Kaspijskiego do Polski,
* rozbudowie systemu logistyki ropy naftowej i paliw ciekłych, w szczególności w zakresie przesyłu i magazynowania,
* zwiększeniu ilości ropy przesyłanej tranzytem przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
* wsparciu polskich spółek sektora naftowego w rozwoju działalności poszukiwawczej i wydobywczej zarówno na terytorium, jak i poza jej granicami,
* zapewnieniu kontroli Skarbu Państwa nad kluczowymi elementami infrastruktury przesy łu, magazynowania i przetwarzania ropy naftowej.

2.3. Sektor energii elektrycznej
W sektorze energii elektrycznej najważniejsze jest zapewnienie nieprzerwanych dostaw oraz rozwój infrastruktury w zakresie niezbędnym do pokrycia bieżącego popytu oraz jego prognozowanego wzrostu, przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z ochrony środowiska.

Wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wymaga przebudowy i rozbudowy sieci zarówno najwyższych napięć, jak i średniego oraz niskiego napięcia, a także modernizacji i unowocześnienia sieci dystrybucyjnych, głównie na obszarach wiejskich, w zakresie zapewniającym odpowiednią jakość dostarczanej energii elektrycznej. Konieczne jest również odtworzenie i zwiększenie istniejących zdolności wytwórczych, promujących niskoemisyjne technologie wytwarzania energii o wysokiej sprawności, w tym zwiększenie wykorzystania wysokosprawnej kogeneracji w produkcji energii cieplnej i elektrycznej (Polityka... 01.2005).

2.4. Sektor odnawialnych źródeł energii

Potencjał sektora odnawialnych źródeł energii (OZE) jest w Polsce stosunkowo niewielki.

Znaczenie gospodarcze ma energia geotermalna, energia wiatru, energia wodna oraz drewno i inne rodzaje biomasy. Wzrost udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych - począwszy od pozyskiwania surowców rolniczych, przez wytwarzanie biokomponentów, produkcję biopaliw ciekłych i paliw ciekłych z dodatkiem biokomponentów, a kończąc na wykorzystaniu tego paliwa - jest głównym elementem działań nakierowanych na zwiększenie udziału OZE w bilansie energetycznym kraju. Jest to również niezwykle istotne z punktu widzenia obniżenia emisji zanieczyszczeń z sektora transportu.

3. Źródła wsparcia finansowego

Wsparcie finansowe inwestycji służących zwiększeniu efektywności energetycznej i podniesieniu sprawności wytwarzania, przesyłania, dystrybucji oraz użytkowania energii jest możliwe z funduszy europejskich w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013, głównie z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), oraz z PO Innowacyjna Gospodarka (PO IG), Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW), 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, a także z Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Ponadto, zwiększony o 50% budżet VII programu ramowego w UE (wzrost z 574 mln EUR rocznie do 886 mln EUR rocznie) oraz o 100% budżet Programu Inteligentna Energia-Europa (z 50 mln EUR rocznie do 100 mln EUR rocznie) ma stymulować rozwój badań i technologii energetycznych w UE.

Największe szanse uzyskania dofinansowania na realizację projektów inwestycyjnych w sektorze energetycznym mają projekty zgłaszane w ramach PO IiŚ, z Priorytetu IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywnośæ energetyczna oraz z Priorytetu X Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źróde³ energii, przy czym w wielu Działaniach dopuszczono komplementarność określonych rodzajów projektów z innymi Programami, a tym samym i dodatkowe dofinansowanie. Wsparcie rozbudowy sektora energetycznego tylko w ramach Priorytetu IX i X PO IiŚ, ze środków publicznych, wyniesie łącznie 2 184 887 465 euro, w tym 974 280 000 euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz 748 037 701 euro z Funduszu Spójności (FS). Szczegółowe wartości środków finansowych przeznaczonych na dofinansowanie projektów z Priorytetu IX i X PO IiŚ zestawiono w tabeli 1 (Program... 2008).

4. Rodzaje projektów wymagających wsparcia finansowego (Program... 2008)

Środki finansowe przeznaczone na realizację projektów w ramach Priorytetu IX pochodz ą z Funduszu Spójności.Wsparcie uzyskają inwestycje, zgłaszane w formie projektów podlegających procedurze konkursowej, dotyczące:

* budowy lub przebudowy jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu, spełniajacych wymogi wysokosprawnej kogeneracji określonej w dyrektywie 2004/8/WE,
* budowy lub przebudowy jednostek wytwarzania ciepła, w wyniku której jednostki te zostaną zastąpione jednostkami wytwarzania energii w skojarzeniu, spełniającymi wymogi wysokosprawnej kogeneracji określonej w dyrektywie 2004/8/WE,
* budowy lub przebudowy elektroenergetycznych sieci dystrybucyjnych średniego, niskiego i wysokiego napięcia, mające na celu ograniczenie strat sieciowych,
* budowy lub przebudowy sieci ciepłowniczych oraz wezłów cieplnych o największym potencjale obniżenia strat energii poprzez stosowanie energooszczednych technologii i rozwiązań,
* termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej, w tym zmiany wyposażenia obiektów w urządzenia o najwyższej ekonomicznie uzasadnionej klasie efektywności energetycznej,
* budowy lub zwiększania mocy jednostek wytwarzania energii elektrycznej z wykorzystaniem energii wiatru, wody w małych elektrowniach wodnych do 10 MW, biogazu i biomasy,
* budowy lub zwiększaniamocy jednostek wytwarzania ciepła przy wykorzystaniu energii geotermalnej lub słonecznej,
* wytwarzania ze źródeł odnawialnych energii w kogeneracji w układach nie spełniających kryterium wysokosprawnej kogeneracji,
* budowy zakładów i/lub instalacji do produkcji biokomponentów i/lub biopaliw, stanowiących samoistne paliwa,
* budowy lub modernizacji sieci przesyłu i/lub dystrybucji energii elektrycznej, umożliwiających przyłączanie jednostek wytwarzania energii ze źródel odnawialnych do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego.

Środki finansowe przeznaczone na realizację projektów w ramach Priorytetu X pochodz ą z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Wsparcie uzyskają projekty znajdujące się na liście indywidualnych projektów (Działanie 10.1), wyłonionych do realizacji w trybie określonym w Ustawie (Ustawa... 1997), ogłaszanej w formie obwieszczenia w Dz.U. "Monitor Polski" (Obwieszczenie... 2008) oraz inwestycje zgłaszane w formie projektów podlegających procedurze konkursowej (Działanie 10.2 i 10.3). Realizacja projektów w ramach tego Priorytetu zapewni odbiorcom powszechny dostęp do różnorodnych źródeł energii, a zwiększenie rezerw gazu ziemnego, ropy naftowej i produktów ropopochodnych jest gwarantem odporności systemu energetycznego państwa na działanie czynników zewnętrznych, zarówno politycznych, jak i naturalnych.

Tematyka projektów indywidualnych, o znaczeniu strategicznym dla gospodarki Polski i innych państw członkowskich UE, realizowanych w ramach Działania 10.1, obejmuje:

* budowę lub modernizację sieci przesyłowych energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych, a także urządzeń technicznych zapewniających prawidłową pracę systemów przesyłowych,
* rozbudowę istniejących bądź budowę nowych podziemnych magazynów gazu ziemnego,
* budowę nowych podziemnych magazynów na ropę naftową i paliwa ciekłe,
* budowę infrastruktury zapewniającej dywersyfikację źródeł dostaw nośników energii do kraju.

W ramach Działania 10.2 i 10.3 dofinansowane będą projekty obejmujące inwestycje w zakresie:

* budowy lub modernizacji (przebudowy) sieci dystrybucji gazu ziemnego na terenach niezgazyfikowanych, przede wszystkim na terenach Polski północno-wschodniej,
* zakupów lub budowy urządzeń i obiektów technicznych zapewniających prawidłową pracę systemów dystrybucyjnych gazu ziemnego,
* budowy nowoczesnych linii technologicznych wytwarzających urządzenia wykorzystywane do produkcji energii elektrycznej i cieplnej ze źródeł odnawialnych oraz biokomponentów i biopaliw.

Projekty o tematyce wyszczególnionej powyżej mogą być komplementarne z projektami realizowanymi w ramach innych Programów pomocowych UE i mają szanse być dofinansowane m.in. głównie z PO IG:

* Działanie 1.4 "Wsparcie projektów celowych", jako podniesienie innowacyjności przedsiębiorców dzięki wykorzystywaniu rezultatów prac B+R, zrealizowanych na ich potrzeby (ok. 331 mln euro) z UE,
* Działanie 4.1 "Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R", jako poprawa poziomu innowacyjności przedsiebiorstw, m.in. poprzez wspieranie wdrożeń wyników prac B+R realizowanych w ramach działania 1.4 (ok. 331,5 mln euro),
* Działanie 4.4 "Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym", jako projekty inwestycyjne (w tym niezbędne działania szkoleniowe i doradcze) w zakresie zastosowania nowych (stosowanych na świecie nie dłużej niż 3 lata) rozwiązań technologicznych w produkcji i usługach (ok. 1, 207 mln euro).

Źródło: WNP